کنترل کلسترول خون

بیماری بالا رفتن کلسترول خون (هاپیر کلسترولمی) خطر ایجاد بیماری‌های قلبی، عروقی را افزایش می‌دهد. شیوع آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. بالا بودن کلسترول خون بیشتر در مردان و گاهی اوقات به صورت خانوادگی دیده می‌شود. بالا رفتن سطح کلسترول با افزایش خطر بیماری عروق کرونر (CAD) و سکته‌ی ناشی از آترواسکلروز (تصلب شرایین) مرتبط می‌باشد.
کلسترول ماده‌ای است که تحت عنوان لیپید شناخته می‌شود. این ماده در ساختمان دیواره‌ی سلولی و تولید اسیدهای صفراوی (که هضم کننده‌ی چربی‌هاست) و هورمون‌ها استفاده می‌شود. بیشتر کلسترول بدن توسط کبد تولید می‌شود اما مقداری کلسترول از طریق غذاها مخصوصاً تخم‌مرغ، گوشت و پوست ماهی فراهم می‌گردد. سطح کلسترول بدن می‌تواند به وسیله‌ی رژیم غذایی و نحوه‌ی زندگی تغییر کند. کلسترول در جریان خون به شکل مولکول لیپید- پروتئین که لیپوپروتئین نامیده می‌شود حمل شده و دو نوع اصلی از این مولکول‌ها وجود دارند. لیپوپروتئین با چگالی پایین که LDL نامیده می‌شود و لیپوپروتئین با چگالی بالا که HDL نامیده می‌شود. LDL نسبت به HDL مقدار زیادی کلسترول حمل می‌کند و کلسترول در سطح بدن ذخیره می‌شود. مقدار زیاد LDL در خون خطر بیماری‌های عروقی را افزایش می‌دهد، به این دلیل است که افزایش چربی به شکل LDL در دیواره‌ی شریان‌ها رسوب می‌کند. در صورتی که این رسوبات افزایش یابند، جریان خون محدود شده و لخته‌هایی تشکیل می‌شوند که رگ‌ها را مسدود می کنند. HDL مولکول‌های آزاد کلسترول را برداشته و برای شکسته شدن، آن‌ها را به کبد برمی گرداند. بدین ترتیب سطح بالای HDL در خون در برابر بیماری شریانی، بدن را محافظت می‌کند.
سطح کلسترول به وسیله‌ی ترکیبی از ژنتیک و نحوه‌ی زندگی، شامل: رژیم غذایی، وزن اضافی و فعالیت بدنی تعیین می‌شود. سطح کلسترول بالا با یک رژیم غذایی که چربی بالا مخصوصاً چربی‌های اشباع شده دارد مرتبط می‌باشد. هم چنین اضافه وزن و فقدان فعالیت بدنی، سطح کلسترول را بالا می‌برند. با این وجود بیماری کلسترول بالا اغلب خانوادگی است. بعضی افراد یک اختلال ارثی مخصوص به نام هیپرلیپیدمی ارثی دارند که در متابولیسم لیپیدهای بدن تأثیر داشته و نهایتاً باعث بالا بردن سطح کلسترول می‌شود. کلسترول بالا معمولاً تا زمانی که اختلالات دیگری همانند بیماری عروق کرونر را ایجاد نکند نشانه‌ای را به وجود نمی‌آورد.

کاهش چربی‌های خون به وسیله‌ی رژیم غذایی:

از نظر پزشکی ثابت شده است که زیادی چربی خون از عوامل مهمی برای سخت شدن سرخ رگ‌های بدن، تولید بیماری‌های قلبی و کوتاهی عمر می‌باشد، اما خوشبختانه با کاهش چربی‌های خون این امکان وجود دارد که عوارض ذکر شده در بالا، رفع و به عمر انسان افزوده شود، رعایت یک سری اصول تغذیه‌ای و استفاده از یک رژیم غذایی مناسب علاوه بر این که یکی از روش‌های مؤثر در پایین آوردن سطح چربی خون می‌باشد، اثر داروهای پایین آورنده‌ی چربی خون را نیز بیشتر می‌کند.
با توجه به آزمایشات انجام شده در صورتی که میزان چربی خون شما زیاد و بیشتر از اندازه‌ی عادی باشد، لازم خواهد بود که علاوه بر رعایت دستورات دارویی نکات زیر را رعایت کنید:
1- چون چاقی به خصوص چاقی شکم عامل مهم در افزایش سطح چربی خون می‌باشد لذا برای کاهش چربی خون در صورتی که اضافه وزن دارید باید آن را کنترل کنید. برای لاغر شدن مصرف کمتر برنج و مصرف نکردن غذاهای چرب می‌تواند مؤثر باشد.
2- بعضی از غذاها حاوی مقادیر زیادی از چربی‌های مضر می‌باشند که باید از مصرف آن‌ها خودداری کرده و به جای آن‌ها از غذاهای مناسب دیگری استفاده شود. نمونه‌هایی از این غذاهای مضر عبارتند از:
الف) زرده‌ی تخم‌مرغ که جداً باید از مصرف آن خودداری کنید (ممکن است بتوان از سفیده‌ی تخم‌مرغ که فاقد کلسترول است استفاده کرد).
ب) کره، خامه، پنیرهای چرب، ماست چرب و سایر فرآورده‌های شیر پرچرب)، همگی مملو از کلسترول هستند و باید از مصرف آن‌ها خودداری کرده و به جای آن‌ها از مارگارین، کره‌ی نباتی، شیر پاستوریزه که چربی آن گرفته شده و پنیر کم چربی در حد متعادل استفاده کنید.
ج) جگر و کله پاچه، حاوی مقادیر خیلی زیاد از چربی‌های مضر هستند و باید از مصرف آن‌ها خودداری کنید.
د) روغن‌های حیوانی حاوی چربی‌های مضر هستند لذا باید از مصرف آن‌ها خودداری کرده و به جای آن‌ها از روغن نباتی به خصوص روغن نباتی مایع استفاده شود (روی غذاها یا سالاد ریخته شود) که مناسب‌تر است و نه تنها حاوی چربی‌های مضر نیست بلکه مقدار چربی‌های خون را پایین می‌آورند.
3- درباره‌ی مصرف گوشت باید به نکات زیر توجه داشته باشید:
الف) گوشت‌های قرمز را مصرف نکرده و به جای آن‌ها از گوشت‌های سفید بیشتر استفاده کنید. گوشت‌های سفید شامل گوشت ماهی و مرغ، حاوی مقادیر کمتری از چربی‌های مضر هستند. علاوه بر آن ماهی حاوی چربی‌هایی است که خود می‌تواند پایین آورنده‌ی سطح چربی‌های خون باشد. بنابراین بهتر است که گوشت سفید را حتی‌الامکان جایگزین مصرف گوشت قرمز کنید.
ب) در روز حداکثر فقط یک نوبت غذای گوشتی صرف کنید که حتی‌المقدور گوشت آن هم از نوع سفید باشد، و در طی یک هفته حداکثر فقط 4 یا 5 روز غذای حاوی گوشت مصرف کنید.
ج) از سرخ کردن مواد غذایی به خصوص از سرخ کردن گوشت خودداری کرده و آنها را به صورت آب پز آماده فرمایید.
د) برای تأمین نیازهای پروتئینی روزانه از غذاهایی که حاوی غلات و حبوبات هستند و به خصوص غذاهایی که از مخلوط غلات و حبوبات تهیه می‌شوند استفاده کنید.
4- از میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذایی گیاهی بیشتر استفاده کنید زیرا آن‌ها نه تنها حاوی چربی‌های مضر نیستند بلکه می‌توانند قسمت‌هایی از احتیاجات غذایی بدن را نیز تأمین کنند. موضوع خیلی مهم این که این نوع مواد غذایی حاوی فیبرهای غذایی مفیدی نیز هستند که می‌توانند از جذب چربی‌های مضر جلوگیری کنند.
5- نان سنگک و نان جو از مناسب‌ترین نان‌ها برای مصرف می‌باشند زیرا این‌ها نیز حاوی فیبرهای غذایی مفیدی هستند که می‌توانند تا حدودی از جذب چربی‌های مضر در دستگاه گوارش جلوگیری کنند.
6- ورزش و فعالیت‌های بدنی عامل مؤثری در تنظیم سوخت چربی‌های بدن و کاهش سطح چربی‌های خون هستند، بنابراین باید حداقل روزی 20 دقیقه راه‌پیمایی سریع را در برنامه‌ی زندگی خود بگنجانید.
7- سیگار علاوه بر تأثیر مستقیم و مضری که بر روی قلب و عروق دارد، باعث کاهش عمر نیز می‌شود. چون سیگار سطح چربی‌های خون را افزایش می‌دهد. بنابراین قویاً توصیه می‌شود که هرگز سیگار نکشید. میزان مناسب سطح کلسترول خون برای افراد بالغ پایین‌تر از 200 میلی‌گرم است. برخی از مردم به محض این که در می‌یابند کلسترول آن‌ها بالاستمی‌خواهند با استفاده از دارو آن را کاهش دهند. در حالی که تحقیقات اخیر نشان داده است که بسیاری از داروهای کاهنده‌ی کلسترول منجر به افزایش بروز مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و نیز سایر بیماری‌ها از بیماری کیسه‌ی صفرا گرفته تا نارسایی کلیه می‌شوند، در صورتی که اگر بیماری آن‌ها ژنتیکی نباشد می‌توانند به روش‌های درمان طبیعی متوسل شوند.

هیپرلیپیدمی ارثی

هیپرلیپیدمی ارثی یک بیماری ارثی است که خون به طور طبیعی حاوی سطوح بالایی از کلسترول و یا تری‌گلیسیرید می‌باشد. این بیماری از بدو تولد وجود دارد اما معمولاً در آغاز بلوغ ظاهر می‌شود. هیپرلیپیدمی ناشی از یک ژن معیوب است که از یک یا هر دو والدین به ارث می‌رسد. لازم است بدانید که رژیم پرچربی و فقدان فعالیت بدنی این بیماری را تشدید می‌کند و بسیاری از مردم، سطوح افزایش یافته‌ای از کلسترول در خون‌شان دارند. در بعضی از آن‌ها بالا بودن سطوح کلسترول و تری‌گلیسیرید ناشی از اختلال ژن خاصی است که هیپرلیپیدمی نامیده می‌شود. این اختلالات سطح بالایی از لیپوپروتئین‌ها (مولکول‌های لیپید- پروتئین در خون) را به وجود آورده و نشانه‌ها در آغاز بلوغ نسبت به سایر (هایپر کلسترولمی‌ها) زودتر ایجاد می‌شوند. بالا رفتن سطح لیپیدهای خون (مخصوصاً کلسترول) خطر عوارض آترواسکلروز (تصلب شرایین)‌را همانند بیماری عروق کرونر افزایش می‌دهد.
چندین شکل مختلف از هیپرلیپیدمی ارثی وجود دارد. افراد مبتلا سطح کلسترولی 2 تا 3 برابر بیش از حد طبیعی دارند. احتمال توارث این ژن از هر دو والد یک در یک میلیون می‌باشد. اگر توارث دو ژن معیوب صورت گیرد سطح کلسترول به 6 تا 8 برابر بیشتر از حالت طبیعی خواهد رسید. افراد مبتلا به این حالت در معرض خطر بالایی از سکته‌ی قلبی هستند که حتی در دوران کودکی هم ممکن است حادث شود.
سطوح کلسترول خیلی بالا و مرتبط با هیپرلیپیدمی ارثی، ممکن است نشانه‌هایی که به طور تدریجی در طی یک دوره‌ی چندین ساله ایجاد می‌کند را به وجود آورد. مانند:
- تورم زرد رنگ در زیر پوست (گزانتوما) یا در پشت دست‌ها.
- تورم در اطراف تاندون‌های مفاصل مچ پا و مچ دست.
- تورم زرد رنگ در پوست اطراف پلک چشم (گزانتولاسما).
- حلقه‌ی سفید اطراف عنبیه (قسمت رنگی چشم).
بالا رفتن سطوح تری گلیسیرید معمولاً هیچ نشانه‌ای ندارد اما خطر پانکراتیت را افزایش می‌دهد. مردانی که این اختلال را داشته باشند ممکن است در سنین 20 تا 30 سالگی در آن‌ها نشانه‌های بیماری عروق کرونر مانند درد قفسه‌ی صدری اتفاق افتد. در زنان معمولاً استروژن از این مشکلات تا بعد از یائسگی پیش‌گیری می‌کند.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.